Van raadhuis tot archiefbewaarplaats: 75 jaar archief aan het Plein Emaus
Dit jaar herdenkt Vlaardingen het heuglijke feit dat de stad 750 jaar geleden stadsrechten kreeg van Floris V. Het Stadsarchief, waar zoveel is terug te vinden over de geschiedenis van onze eeuwenoude stad, viert daarnaast zijn eigen bescheiden feestje. Dit jaar is het namelijk 75 jaar geleden dat de Vlaardingse archieven en collecties werden gehuisvest in het raadhuis van de voormalige gemeente Vlaardinger-Ambacht.
Op 13 mei 1905 nam de gemeenteraad van Vlaardinger-Ambacht het besluit om een nieuw raadhuis te bouwen, ter vervanging van de bouwvallige boerderij van waaruit sinds 1861 de gemeente werd bestierd.
Architecten S. de Clercq en J. Gratama maaken de plannen voor de nieuwbouw, in oud-Hollandse bouwtrant. Op Koninginnedag, 31 augustus 1905, mocht mevrouw A.A. van Linden van den Heuvell-Knottenbelt, echtgenote van de vorige burgemeester, de eerste steen leggen.
De officiële opening vond plaats tijdens de raadszitting van 27 februari 1906. Burgemeester De Bordes keek in zijn toespraak terug op de voorspoedig verlopen bouwperiode. Hij vroeg zich af wat de toekomst van het gebouw zou zijn: ‘Zal dit raadhuis getuige zijn van een opbloeiend gemeentelijk leven? Zullen in deze raadzaal opgewekte vergaderingen, opgewekte debatten kunnen gehouden worden als weerklank van algemeen heerschende welvaart?’
In de daaropvolgende periode vervulde het pittoreske gebouwtje aan het (toen nog) Raadhuisplein zijn functie naar behoren, maar bovenal fungeerde het toch als middelpunt van de gemeente Vlaardinger-Ambacht.
Annexatie
Na eerdere pogingen daartoe werd evenwel per 1 augustus 1941 de gemeente Vlaardinger-Ambacht opgeheven en samengevoegd met Vlaardingen. Daarmee werd uiteraard ook het raadhuis als zodanig overbodig en moest worden gezocht naar een nieuwe invulling.
In oktober 1943 werd het grootste deel ervan ingericht als Gewestelijk Arbeidsbureau. Verder werden er enkele klassen van lagere scholen gehuisvest. Kort na de oorlog bood het ook nog plaats aan de sociaal werkster van de Commissie van Toezicht op politieke delinquenten en het Bureau voor Consumenten Crediet. Ook heeft het gebouw na de Bevrijding enkele weken dienst gedaan als 'hongerpolikliniek' om te onderzoeken welke Vlaardingers in aanmerking kwamen voor extra voedselpakketten.
Een moeizame verhuizing
In datzelfde jaar ontstond ook het plan om het gemeentelijke archief onder te brengen in het voormalige raadhuis. De bepaling in de Archiefwet dat de gemeente zorg diende te dragen voor een behoorlijke archiefbewaarplaats gaf hierbij de doorslag.
Tot dan waren de archieven opgeborgen in enkele werkruimten in het Oude Stadhuis aan de kant van de Waalstraat. Archivaris M.C. Sigal had echter doorlopend te kampen met ruimtegebrek en gedwongen verhuizingen van zijn werkplek en de archieven zelf.
Toen de secretarie ruimte nodig had en ook de politie op zoek was naar meer lokalen, kwamen B&W met een voorstel om het archief over te brengen naar het raadhuis van de voormalige gemeente Vlaardinger-Ambacht.
In de raadsvergadering van 6 mei 1947 zei burgemeester J. Heusdens hierover het volgende: ‘Het archief is de laatste jaren meermalen moeten verhuizen; indien het thans niet geruime tijd rust gegeven wordt, zal desorganisatie van het archief hiervan het gebruik zijn. Daarom moet aan het archief een bergruimte gegeven worden, die voor een aantal jaren voldoende is. Deze heeft men thans gevonden in het voormalige raadhuisje’. Het voorstel werd aangenomen met 20 tegen 4 stemmen.
De verhuizing van het archief naar het raadhuis werd vervolgens in gang gezet, volgens Sigal ‘een lijdensweg’! Het Arbeidsbureau kon in april 1948 beschikken over een nieuw kantoor aan de Oosthavenkade, maar vertrok uiteindelijk pas in november van dat jaar. In de tussentijd had Sigal nauwelijks ruimte voor het ontvangen van bezoekers en moest hij ze soms zelfs wegsturen omdat een groot deel van het archief was achtergebleven in het stadhuis.
Pas eind 1948 brak dan eindelijk rustiger vaarwater aan, alhoewel de omstandigheden waaronder Sigal zijn belangrijke werk moest verrichten – stof, vocht, koude en incidenteel een muis – nog lang te wensen overlieten.
Hoe het verder ging
Tot 1968 onderging het gebouw nauwelijks wijzigingen. In dat jaar werd de aanpalende veldwachterswoning afgebroken om plaats te maken voor een archiefdepot en een ‘sorteerkamer’, waardoor er een aanzienlijke ruimtewinst werd geboekt.
Vijfentwintig jaar lang groeide de hoeveelheid archieven, boeken en foto’s echter gestaag door. Vanwege het ruimtegebruik moesten opnieuw plannen worden gemaakt voor uibreiding. Na de nodige voorbereidingen werd op 8 september 1993 de eerste paal geslagen voor een tweede depot annex werkruimten. Op 13 oktober 1994 vond de officiële opening van de uitbreiding plaats door burgemeester L.W. Stam en J.E.A. Boomgaard, vice-voorzitter van de Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland.
De rode draad door de geschiedenis van de Vlaardingse archiefzorg: anno 2023 – inmiddels dertig jaar ná de laatste uitbreiding – heeft het Stadarchief weer te kampen met overvolle archiefdepots.