De Visbank

Eeuwenlang speelde de visserij de hoofdrol in het leven van de inwoners van Vlaardingen. De gevangen vis verkocht men onder meer 'aan de bank'. Vlaardingen is dan ook één van de steden die nog in het bezit is van een visbank.

De Vlaardingse Visbank staat op de Westhavenplaats, in het centrum van de stad. Ze is in 1778 gebouwd en heeft tot 1949 dienst gedaan als visafslag voor particulieren. Nu herinnert dit monument ons permanent aan het vissersverleden van de stad.

De functie van de Visbank

De Visbank was de door het stadsbestuur ingestelde instelling waar vroeger verse zeevis, hoofzakelijk platvis, werd geveild. Dit gebeurde - op grond van de wet - met álle vis die voor plaatselijke consumptie was bestemd. Het veilen of afslaan van de vis ‘aan de bank’ gebeurde uit sociale motieven: de koper bepaalde uiteindelijk zelf de prijs, zodat in tijden van voedselschaarste niemand kon worden bedrogen of afgezet.

Een  ander belangrijk aspect was de volksgezondheid: de stad controleerde en garandeerde immers de kwaliteit en de versheid van de vis. Haring werd door de reders vóór 1883 meteen vanaf de kade aan de man gebracht. Hierna verkocht men de haring en zoute vis aan de afslag aan de Dayer en later in het verkooplokaal in het Handelsgebouw aan de Parallelweg. Na de sloop van dit gebouw gebeurde dat in een pakhuis aan de Oosthavenkade. Later nog een korte tijd in het toenmalige Visserijmuseum, waar tevens de laatse Vlaardingse haringafslag plaatsvond.

Verse zeevis zoals kabeljauw, schelvis, fleet, rog en tarbot werden vanaf 1909 in de Gemeentelijke Zeevishal aan de Koningin Wilhelminahaven ZOZ verkocht. Deze is met een onderbreking van zestien jaar tot 1966 in gebruik geweest. Na WO II vond hier ook de afslag plaats van grote hoeveelheden verse haring.

Naast visafslag was de Visbank ook de verzamelplaats van zakkendragers, havenarbeiders, sjouwers, vis- en haringpakkers. Wanneer er wat te verdienen viel, werd het klokje geluid en stroomden de werklui samen. Natuurlijk werd de klok ook geluid wanneer er ‘vis aan de bank' was.

De - vermoedelijk - allereerste Visbank

Veel eerder al, in 1577, wordt al van een dergelijke gemeentelijk instelling gesproken. In de stadsrekening (een soort financieel jaaroverzicht) van dat jaar staat namelijk: “Noch betaelt van den nyeuwe visbanck ende van een deel te brengen van de stijlen daeronder gestelt, ende van spijckeren ende maecken. Tsamen, blijckende als voeren, XXX stuyvers”.

Toen kreeg Vlaardingen dus blijkbaar al een nieuwe visbank, wat betekent dat er dus ook vóór de grote stadsbrand van 1574, een visbank in de stad moet zijn geweest. Waar die precies stond, is niet te achterhalen, maar waarschijnlijk heeft dat eerste exemplaar tegen de huizen van de latere Westhavenplaats gestaan.

Een nieuwe en grotere visafslag

Op een gravure uit 1744 staat een visbank afgebeeld, die de oude op een gegeven moment heeft vervangen. Deze visbank was groter dan die ervoor en lijkt veel op de Visbank zoals we die nu kennen.

Het laatste exemplaar; een ontwerp van Jacob van Schie

In 1777 was het gebouwtje zodanig vervallen, dat de 'Heeren Burgemeesteren' besloten om meer noordwaarts op de haven, tegenover de Vrouwensteeg, een nieuwe visbank te laten bouwen.

Stadsarchitect Jacob van Schie ontwierp dit gebouw. In 1778 stond de gloednieuwe Visbank, rijkelijk versierd, dan ook te pronken op de Westhavenplaats. Aan beide zijden zaten arduinstenen pompen, boven het front prijkte het stadswapen.

Het peervormige klokkentorentje werd bekroond door een windvaan in de vorm van een haring, met daaronder een prik (een aasvisje voor de beugvisserij) die het noorden aanwijst. De overkapping rust op acht ronde zuilen.

Een verdieping erop?

In 1870 ontstond het plan om de achterzijde van de Visbank met een verdieping te verhogen. Deze extra ruimte moest dienen als vergaderlokaal, met "een woning voor den bediende". Dit is uiteindelijk niet doorgegaan, maar er zijn wel (bouw)tekeningen bewaard gebleven die te bekijken zijn in het Stadsarchief.

Een andere bestemming

Doordat er zich steeds meer viswinkels in de stad vestigden, verloor de Visbank meer en meer haar functie. In 1949 viel het doek voor deze eeuwenoude verkoopmethode en werd de visafslag in Vlaardingen definitief opgeheven.
 
Het jaar erop werd het markante gebouwtje grondig gerestaureerd. Hierbij werden de vertrekken van de brugwachter, zakkendragers, de afslager, de keurmeester en de visafslag uitgebroken en de aparte toegangsdeuren onder de luifel dichtgemetseld. De Visbank kreeg een totaal andere bestemming en werd in gebruik genomen als gemeentelijke expositiezaal voor kunst.

In 1972 trok de VVV erin, tot men in 1983 wegens bezuinigingen moest verhuizen naar het gebouw van de gemeentesecretarie. ’Bloemen Guus’, die jarenlang in het weekend naast en onder de overkapping van de Visbank zijn waar aan de man bracht, kon als kersverse huurder eindelijk zijn bloemen en planten vanúit het gebouwtje verkopen. Later kwamen er andere huurders in de Visbank. Anno 2022 is de IJswinckel in het monument gevestigd.

Overigens valt de Vlaardingse Visbank ook in miniatuur te bewonderen in Madurodam. Het model van dit fraaie gebouwtje werd – samen met een model van het Delta Hotel – officieel overgedragen op 12 september 1973.

Video's

Een uitzending van V(laardingen)TV waarin stadsarchivaris Harm Jan Luth over de geschiedenis van de Visbank vertelt.