400 jaar lijnbaan

Op 23 april 2011 was het precies 400 jaar geleden dat drie lijndraaiers een stuk grond in erfpacht kregen waarop ze elk een lijnbaan begonnen. Deze eerste Vlaardingse touwslagerijen legden op die datum in het jaar 1611 de grondslag voor de latere Touwslagerij De Oude Lijnbaan in de Baanstraat.

In het begin van de 17e eeuw telde Vlaardingen ongeveer 2200 inwoners. Vrijwel iedereen had op de een of andere manier iets met de visserij te maken. In de vele nevenbedrijfstakken, zoals zeilmakerijen, taanderijen, kuiperijen, nettenboeterijen en touwslagerijen vond menig inwoner werk. Eén van die nevenbedrijven is voor veel Vlaardingers een begrip, touwslagerij De Oude Lijnbaan. Het begon allemaal aan de Baanstraat waar nu Bed & Breakfast De Lijndraajer en Lunchroom Coisas & Loisas zitten, in de schaduw van de toren van de Grote Kerk met de Lijnbaanhallen.

Voorgeschiedenis

De (voor-)geschiedenis van de Oude Lijnbaan gaat terug tot 23 april 1611, nu ruim 400 jaar geleden. Op die dag kregen de lijndraaiers Mees Cornelisz., Louris Teunisz. en Michiel Jacobsz. ieder een stuk grond in erfpacht waarop ze een touwbaan begonnen. De lijnbanen liepen in zuidelijke richting de Vettenoordsepolder in. Over deze eerste periode van het bedrijf is niet veel bekend. Wel is zeker dat de banen enkele keren zijn doorverkocht en uiteindelijk in 1706 per veiling te koop worden aangeboden. Zo komen zij in handen van de reder, koopman en oud substituut-baljuw Abraham van der Linden wiens dochter Alida in 1755 trouwt met Hendrik van den Heuvel. De zonen van dit koppel voegen moeders naam, Van Linden (dus zonder ‘der’) toe aan de naam van het overerfde bedrijf en plakken een extra ‘l’ achter hun eigen naam. Deze familie Van Linden van den Heuvell zal tot in de 20e eeuw het bedrijf leiden. Het gaat goed met de touwslagerij. Totdat de opstallen van de Oude Lijnbaan als gevolg van financiële problemen verkocht moesten worden in 1851. De dalende lijn zet zich voort en in 1863 gaat Abraham van Linden van den Heuvell een compagnonschap aan met zijn buurman, Wouter de Vlaming. Hier rust, ondanks de innige band die Abraham heeft met de vrouw van zijn buurman Wouter, Lotje, geen zegen op en in 1867 scheiden hun wegen.

Voorspoed en stabiliteit

In 1870 koopt Johan George van Linden van den Heuvell de eerder verkochte gebouwen weer terug; lijnbaan en touwslagerij met bergplaatsen, teerstoof, woning van de meesterknecht en andere ‘getimmerten’.
Het werk op de touwslagerij is erg afhankelijk van de weersomstandigheden, het is immers een open baan met bomen aan weerszijden. Als zijn schoonvader overlijdt, firmant in de Schiedamse touwslagerij Visser & Van Leeuwen, koopt hij het bedrijf, liquideert het en laat de unieke overkapping verplaatsen naar Vlaardingen. De productie neemt toe, net als de winst. In de loop der jaren blijft het aantal personeelsleden werkzaam bij De Oude Lijnbaan, nagenoeg onveranderd. Het personeelsregister, onderdeel van het archief van De Oude Lijnbaan, dat zich in het Stadsarchief van Vlaardingen bevindt, vermeldt in 1831 zeventien namen, in 1836 eenentwintig, net als in het jaar 1846. Op de personeelslijst staan dan ook een paar vrouwelijke werknemers. Aan het begin van de 20e eeuw, in 1905, zijn het er nog steeds twintig, in 1906 dertig, waarvan er één op stukloon werkt, zes dagen in de week en daarvoor een loon tussen de ƒ 9,97 en ƒ12.80 verdient.

Eén werknemer onderscheidt zich. Uit de loonlijst blijkt dat ene C.P. Thurmer in een luttel tijdsbestek van vijf jaar voor die tijd jaarlijks een flinke loonsverhoging krijgt.

Conflict loopt uit de hand

We kennen vast allemaal wel de uitdrukking ‘ik wens u veel personeel’. Tijdens een uit de hand gelopen woordenwisseling met de baas van de spinnerij, zakt die ochtend van de 10e juni 1916 de toenmalige directeur J.H. van Linden van den Heuvell, badend in het bloed op de grond in elkaar. Messteken hebben zijn kleding doorkliefd en hem in de hals en in de rug geraakt. Na een ziekbed van enkele weken is hij weer opgeknapt. Edelmoedig bekommert hij zich om het achtergebleven gezin van de dader die in het Rotterdamse Huis van Bewaring terecht is gekomen.

Mechanisatie

Inmiddels zijn al veel taken overgenomen door allerlei machines, ook in de in 1916 opgerichte spinnerij. Op het briefpapier van 1917 staat het bedrijf als volgt vermeld: ‘Electrische Garenspinnerij en Machinale Touwslagerij’.
De fusie van een aantal kleine touwfabriekjes tot de N.V. Vereenigde Touwfabrieken vormt een stevige concurrentie. Samenwerking is vereist. Na van weerskanten allerlei mogelijkheden onderzocht te hebben, haakt van Linden van den Heuvell in 1920 af en fuseert uiteindelijk met de Brielse firma J. Hofland & Zn.. De N.V. De Oude Lijnbaan wordt op 4 maart 1921 opgericht. Zo zijn uiteindelijk twee eeuwenoude garenspinnerijen en touwslagerijen van Van den Heuvell & Zoon (1611) en J. Hofland & Zoon (Brielle, 1759)  succesvol samengevoegd.

Door allerlei externe factoren, zoals een moordende concurrentie, dalende grondstofprijzen en invoer uit het Franse Brest, lijdt het bedrijf de eerste jaren verlies. Na een bescheiden winstjaar gaat het slechter en slechter met het bedrijf. In 1928 verkoopt J.H. van Linden van den Heuvell het al zo lang in handen van zijn familie zijnde bedrijf, ongetwijfeld met pijn in het hart. De nieuwe eigenaar wordt P. van der Lee uit Oudewater.

En dan komt in 1937 Arie Thurmer, zoon van de al eerder door zijn klaarblijkelijke ijver en vakmanschap opgevallen C.P., Cornelis Pieter, op de proppen. Deze voormalige kantoorbediende bij Hoogendijk Wijnimport verdient aan het begin van zijn carrière ƒ10,--per maand. Hij zal het later tot directeur schoppen. De Tweede Wereldoorlog zorgt voor een tijdelijke stopzetting van de productie. Hierna neemt men de draad weer op en komen er langzamerhand meer mensen in dienst. Het groeiende bedrijf doet er veel voor om zich te profileren en neemt deel aan bloemencorso’s, tentoonstellingen en vakbeurzen Het maakt reclame door middel van kalenders en laat als het moet het voetbalteam van een goede klant winnen.

In 1955 besluit men het bedrijf te moderniseren. Men sloopt de oude spinnerij en voert de oude machines af. Een nieuwe, zogenaamde ‘harde vezel spinnerij’ (manilla- en sisalvezels) verrijst. Ook de baan zelf wordt vernieuwd, waardoor er touw met een maximum dikte van 22 duim (= 176 mm diameter) kan worden vervaardigd. Vaste klant is de firma Smit & Co. die touw voor haar sleepboten afneemt. De vraag naar steeds dikkere trossen voor de groter wordende schepen dwingt het bedrijf tot de aanschaffing van zwaarder materieel. Men installeert een uit Zwitserland afkomstige oude vlechtmachine en begint uit manillagarens 8-strengs gevlochten trossen te maken, het zogenaamde Delta Cross Rope dat internationale faam maakt in de scheepvaart.

De intrede van de kunstvezel

In 1961 viert de Oude Lijnbaan groots het 350-jarig bestaan. Eén van de hoogtepunten hiervan is de vertoning van de bedrijfsfilm ‘350 jaar in touw’ die de bekende cineast Jan Schaper maakte. De film bevindt zich nu in de beeld- en geluidcollectie van het Stadsarchief. Het bedrijf floreert mede dankzij de nieuwe kunstvezel polypropyleen, ‘Polyfilene’, dat een groot succes wordt, mede omdat het veel sterker is, niet kan rotten en blijft drijven. Bovendien kan het in allerlei kleuren geleverd worden.

Het bedrijf ‘Verdelta’ ontstaat uit het samengaan van de N.V. Vereenigde Touwfabrieken die het geld heeft, en de Oude Lijnbaan, die over de vakkennis betreffende de nieuwe vezel beschikt. De Oude Lijnbaan gaat uiteindelijk geheel op in de Vereenigde Touwfabrieken. Machines en verdere inventarisonderdelen gaan naar de Vereenigde Touwfabrieken in Maassluis. Enkele jaren later sluit dit bedrijf haar deuren. Dat betekent het definitieve einde van de Vlaardingse touwslagerij.

Video's

De Lijnbaan in Vlaardingen, een uitzending van V(laardingen)TV waarin Martin van der Schaft, Max Thurmer en Cor Vollering, de uitbater van De Lijndraajer, interviewt.